2023 Gök Olayları Yıllığı! İşte Türkiye'de yaşanacak tutulmalar ve meteor yağmurları...

Antalya'da 2 bin 500 metre rakımlı Bakırlıtepe'de ABD, Rusya, Japonya gibi birçok ülkeyle ortak uzay gözlem projelerinin de yürütüldüğü TÜBİTAK Ulusal Gözlemevi (TUG) , '2023 Gök Olayları Yıllığı' isimli kitapçığını çıkardı. Kitapçık TUG müdür vekili Dr. Tuncay Özışık, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi'nden Prof. Dr. Faruk Soydugen tarafından hazırlandı.

Ay, gezegenler ve yıldızların konumlarına ilişkin detaylı bilgilerin bulunduğu 2023 Gök Olayları Yıllığı'na göre, 2023 yılında Türkiye'den izlenebilecek iki Ay tutulması gerçekleşecek. 2023 içinde gökyüzü meraklıları, halk arasında 'yıldız kayması' olarak bilinen 8 gök taşı (meteor) yağmuru olayına da şahit olabilecek.

İLK TUTULMA MAYIS AYINDA

Ay tutulmalarından ilki 5 Mayıs 2023 tarihinde, Türkiye saatiyle 18.15-22.30 arasında gerçekleşecek. Yarı gövdeli Ay tutulmasında, ayın yüzde 95'lik kısmı dünyanın yarı gölgesi içinde kalacak ve ay yüzeyi hafifçe karacak. Tutulmanın ortası saat 20.24'te olacak.

Parçalı Ay tutulması ise 28 Ekim 2023 tarihinde gerçekleşecek. Türkiye saatiyle 21.00'de başlayacak bu tutulma, 01.26'da sona erecek. Bu tutulmada ayın sadece yüzde 12'si dünyanın gölgesi içinde kalacağından bu bölgedeki kızarıklığın fark edilmesi zor olacak. Tutulmanın maksimum evresi 23.15'te gerçekleşecek.

SEKİZ GÖK TAŞI YAĞMURU

Geçen yıllarda olduğu gibi 2023 yılı içinde de farklı dönemlerde 8 gök taşı yağmuru olayı yaşanacak. TUG uzmanları, gök taşı yağmurlarının isimleri, dönemleri ve tarihi süreçlerine ilişkin bilgilere, yıllık içerisinde yer verdi. Halk arasında yıldız kalması olarak bilinen meteor yağmurlarında, görülebilecek gök taşı sayıları ise ideal gözlem koşulları, ışık kirliliğinin olmadığı ortamlar ve Ay'sız geceler için verildi. Bu yıl da görülebilecek meteor yağmurları Quadrantid (Dörtlük), Lyrid (Çalgı), Eta Aquarid (Eta Kova), Delta Aquarid (Delta Kova), Perseid (Kahraman-Perce), Orionid (Avcı), Leonid (Aslan) ve Geminid (İkizler) olarak sıralanıyor.

SAATTE 80 METEOR GÖRÜLEBİLECEK

En yoğunlarından biri Quadrantid'in kaynağı olan 3 kilometre çapa sahip Asteroid 2003 EH1, güneş etrafındaki yörüngesini yaklaşık 5,5 yılda tamamlıyor. Quadrantidlerin yoğun olduğu zaman aralığı 3-4 Ocak'ta sadece birkaç saat ve saatte 80 kadar görülebilecek. Dolunaya yakın evre olacağından, gözlem ışık kirliliğinden uzak ve sabaha karşı yapılırsa daha fazla meteor görülebilecek. Gök taşlarının dünyaya giriş hızları saniyede yaklaşık 41 kilometre.

EN ESKİSİ, 2710 YIL ÖNCESİNDEN BİLİNİYOR

Kayıt altına alınmış en eski meteor yağmurlarından Lyrid yaklaşık 2710 yıl öncesine (MÖ 687-Çin kayıtları) uzanmasına rağmen, kaynağı C/1861 G1 Thatcher Kuyruklu Yıldızı ancak 1861'de keşfedilebildi. Güneş etrafında bir turunu 415 yılda tamamlayan kuyruklu yıldızdan kopan küçük kayaç parçaları ve tozlar, dünya bu bölgeden geçerken yağmur olarak dönüyor. En yoğun gözleneceği 21-22 Nisan gecesi saatte 15-20 kadar meteor görülebilecek. Meteor hızlarının saniyede 48 kilometre ve Vega'ya doğru çıplak gözle dünya atmosferine girerek ışıldayacak Lyrid yağmuru seyredilebilecek.

DÜNYAYA GİRİŞ HIZLARI SANİYEDE 66 KİLOMETRE

Kaynağı Halley Kuyruklu Yıldızı olan Eta Aquarid'in gök taşlarının dünya atmosferine giriş hızları saniyede 66 kilometre. 5-6 Mayıs en yoğun gece, ama dolunay sebebiyle az sayıda meteor görülebilecek. Güneş etrafındaki yörüngesini 76 yılda bir tamamlayan Halley'in yaklaşık 40 yıl sonra Dünya'dan tekrar gözlenmesi bekleniyor.

KAYNAĞI 96P MACHHOLZ KUYRUKLU YILDIZI

Delta Aquarid'e kaynak oluşturan ve çekirdeği 6.4 kilometre çapa sahip 96P Machholz Kuyruklu Yıldızı, Güneş etrafında küçük bir yörüngede turunu 5 yılda tamamlıyor. Saatte 20 kadarla en yoğun dönemi 29-30 Temmuz'da, ayın yüzde 88'i aydınlık olacağından, saat 02.00'den sonra daha fazla meteor görülebilecek. Küçük meteor parçalarının dünyaya giriş hızları saniyede yaklaşık 40 kilometre.

PERSEİD ATEŞ TOPLARI GİBİ GÖRÜLECEK

Perseid'in kaynağını oluşturan 109P/Swift-Tuttle Kuyruklu Yıldızı'nın çekirdeği 26 kilometre çapa sahip ve güneş çevresindeki turunu 133 yılda tamamlıyor. En yoğun dönemi 12-13 Ağustos gecesi, saatte 100 kadar göktaşı yağmuru görülebilecek. Bu tarihte ayın Türkiye saatiyle yaklaşık 03.00'te doğması ve sadece yüzde 10'unun aydınlık görünecek olması, etkileyici bir yağmur izleme olasılığı sunacak. Meteorların dünyaya giriş hızları saniyede 59 kilometre civarında.

ORİONİD'İN KAYNAĞI DA HALLEY

Halley Kuyruklu Yıldızı'nın, güneş sisteminin iç bölgelerine her girdiğinde, çekirdeğinin uzaya saçtığı buz, toz ve kayaç parçaları dünya atmosferine ekim ayında girdiğinde Orionid'i oluşturuyor. Gökyüzünde en son 1986'da görülen ve güneş sistemindeki en karanlık veya en az yansıtıcılı yüzeye sahip cisimlerden biri olan Halley'in artıklarından oluşan Orionid'in en yoğun dönemi saatte 20 civarında 21-22 Ekim gecesi olacak. Küçük meteor parçalarının dünyaya giriş hızları saniyede yaklaşık 66 kilometre.

DÜNYAYA EN HIZLI LEONİDLER GİRİYOR

Tarihte 1833, 1966, 2001 yıllarında yoğun meteor fırtınalarıyla hatırlanan Leonid'in bu yıl sakin geçmesi bekleniyor. Kaynağı 55P/Tempel-Tuttle kuyruklu yıldızı ve güneş etrafındaki turunu 33 yılda bir tamamlıyor. 17-18 Kasım'da en yoğun dönemi ve saatte 10 kadar meteor, çıkış noktaları Aslan Takımyıldızının olduğu bölge. Leonidlerin dünyaya giriş hızları saniyede 71 kilometreyi bulacak.

METEOR SAYISI 100'Ü AŞIYOR

Geminid'in kaynağı olduğu düşünülen 3200 Phaethon isimli asteroit, güneş etrafındaki turunu 1,4 yılda tamamlıyor. 'Ölü' veya 'Kayaç Kuyruklu Yıldız' da deniliyor. Dünyaya giriş hızları saniyede 35 kilometre olacak ve bir bölümü sarı renkte görülebilecek. 13-14 Aralık'ta saatte 100'ü aşarak en yüksek sayıya ulaşan Geminid, ay yeni evresine denk geleceği, gökyüzü karanlık olacağından, yıldızlı dekor arasında kayak ışık izleri seyredilebilecek.